Mastitis door Gram-negatieve bacteriën
Escherichia coli, e.a.
De essentie
Mastitis is de inflammatoire respons ter hoogte van het uierweefsel die hoofdzakelijk ontstaat ten gevolge van een bacteriële intramammaire infectie. Via het slotgat en het tepelkanaal dringen bacteriën het hogerliggend uierweefsel binnen (met als belangrijke uitzondering Mycoplasma spp. waar het hematogene infecties kan betreffen) alwaar een immuunreactie wordt uitgelokt die ofwel enkel gepaard gaat met een stijging van het aantal somatische cellen in de melk (subklinische mastitis) of met lokale en/of systemische symptomen (klinische mastitis). Mastitis is een typische aandoening van lacterende dieren met een piek in de incidentie van klinische mastitis in vroege lactatie, ook bij vaarzen. Heel wat intramammaire infecties echter ontstaan tijdens de droogstand en zorgen tijdens de lactatie voor problemen.
Behandelen van klinische gevallen van mastitis gebeurt best zo snel en zo gericht mogelijk en dit op basis van de resultaten van bacteriologisch onderzoek van vorige gevallen van klinische mastitis op het bedrijf (inschatten van de betrokken pathogenen en kennis van resistentieprofielen) en volgens de richtlijnen opgenomen in het bedrijfsbehandelplan dat werd opgesteld met de bedrijfs(begeleidende) dierenarts.
Er kan ook gebruik gemaakt worden van snelle diagnostische testen om de aanwezigheid en de identiteit van mastitisverwekkers na te gaan in het betrokken kwartier. In afwachting van het resultaat van deze sneltest kan bij koeien met een milde (enkel lokale afwijkingen aan de melk) tot matige (afwijkingen aan melk en uier) mastitis gestart worden met een niet-steroïdale ontstekingsremmer. De bedrijfs(begeleidende) dierenarts zal op basis van het resultaat van de sneltest na 24u beslissen of antibiotica geïndiceerd zijn bij de koeien met milde tot matige uierontsteking. De genezingsgraad van milde tot matige mastitisgevallen veroorzaakt door Gram-negatieve coliformen (E. coli, Klebsiella spp.) wordt volgens diverse studies weinig beïnvloed door de toediening van antibiotica. Daarom wordt geadviseerd deze infecties niet te behandelen met antibiotica. Ook wanneer geen bacteriën in cultuur kunnen worden gebracht, is een antibioticabehandeling niet aangewezen. Erge uierontstekingen (afwijkingen aan de melk en uier met algemene ziektesymptomen van de koe) dienen onmiddellijk met antibiotica behandeld te worden. De initiële behandeling van ernstig zieke koeien kan bijgestuurd worden op basis van de resultaten van de sneltest of de labotest.
Subklinisch geïnfecteerde dieren worden slechts dan behandeld als ze een goede kans maken op genezing (te bepalen op basis van koefactoren zoals leeftijd en celgetal en op basis van de uitslag van bacteriologisch onderzoek dat aangeeft welke bacterie betrokken is).
Chronische geïnfecteerde en zodoende ongeneesbare dieren worden best opgeruimd gezien ze een klinische opflakkering kunnen doormaken, suboptimaal produceren en andere dieren kunnen infecteren.
Toepassen van een strikt uiergezondheidsmanagement (melken, behandelen, droogstand, ...) is cruciaal in het reduceren van de prevalentie en incidentie van klinische en subklinische mastitis. Ook vaccinatie kan daarin een rol spelen.
In Vlaanderen zijn Escherichia coli, Streptococcus uberis en Staphylococcus aureus de meest voorkomende oorzaken van klinische mastitis, terwijl Corynebacterium bovis, de coagulase-negatieve stafylokokken en de esculine-positieve kokken (waaronder S. uberis) het meest geïsoleerd worden uit koeien met subklinische mastitis.
De meest voorkomende oorzaken van klinische mastitis in Wallonië zijn (zonder onderscheid in ernst) in volgorde van voorkomen: coagulase-negatieve stafylokokken, S. uberis, S. aureus en E. coli. Deze bacteriën zijn verantwoordelijk voor 70% van de geïdentificeerde oorzakelijke agentia.Keuze van het antibioticum
1ste keuze
Cefalexine en trimethoprim + sulfonamiden worden parenteraal toegediend.
2de keuze
Procaïne benzylpenicilline + neomycine kan ook parenteraal worden toegediend.
3de keuze
Danofloxacine, enrofloxacine, marbofloxacine en ook cefquinome kunnen parenteraal worden toegediend.
Voetnoten
1: Bij septicemische mastitis
2: Acute E. coli mastitis met systemische verschijnselen
3: Enkel vergund voor E. coli mastitis
+ Resistentie
Pseudomonas spp., Serratia spp., Enterobacter spp. en Pasteurella spp. worden slechts in een kleine minderheid geïsoleerd uit melkmonsters van koeien (telkens < 1%). Er moet rekening gehouden worden met natuurlijke resistentie van Klebsiella, Enterobacter, Serratia en Pseudomonas spp. tegenover aminopenicillines. Een laag voorkomen van verworven resistentie bij Pseudomonas spp. werd gerapporteerd tegen cefalexine/kanamycine. Klebsiella en Enterobacter spp. vertonen een laag voorkomen van verworven resistentie tegen cefquinome.
Cefalexine, cefapirine en cefazoline hebben een overwegend Gram-positief werkingsspectrum. Ook cloxacilline, nafcilline, procaïne benzylpenicilline en lincomycine hebben een Gram-positief spectrum, maar zijn vergund in combinatie met andere molecules waardoor een breder werkingsspectrum (+ Gram-negatieve bacteriën) wordt verkregen.
Cefoperazone en cefquinome zijn oranje ingekleurd omwille van het feit dat zij hier lokaal (intramammair) aangewend worden.
Voor E. coli en Klebsiella spp. wordt een laag voorkomen van resistentie gezien tegen trimethoprim/sulfonamiden.
Klebsiella spp. vertonen een laag voorkomen van verworven resistentie tegen marbofloxacine en cefquinome.
Een variabel voorkomen van verworven resistentie bij Pseudomonas spp. werd gerapporteerd tegen trimethoprim/sulfonamiden. Enterobacter spp. vertonen een laag voorkomen van verworven resistentie tegen marbofloxacine en cefquinome.
Sommige van bovenvermelde antibacteriële middelen bereiken onvoldoende werkzame concentraties in de melk na systemische toediening. Dit geldt in het bijzonder voor sulfonamiden en aminosiden.
+ Staalname en diagnostiek
Een correcte staalname kan polybacteriële resultaten in vele gevallen voorkomen. Vandaar het belang van een goede hygiëne tijdens de staalname. Draag handschoenen en ontsmet de handen voor elke staalname. In geval van een subklinische mastitis neemt men best een staal van elk kwartier van de koe, aangezien niet geweten is welk kwartier(en) geïnfecteerd is (zijn). In geval van klinische mastitis, kan beperkt worden tot het zichtbaar geïnfecteerde kwartier. Breng de volgende gegevens aan op de melkbuisjes, met onuitwisbare inkt, vooraleer aan de staalname zelf te beginnen: het koenummer, het kwartier en eventueel de datum. De uier en te bemonsteren spenen moeten eerst grondig gereinigd worden met een propere (papieren wegwerp)doek, eventueel na desinfectie van de spenen met een voorschuim oplossing. Verwijder de eerste melkstralen. Voor de staalname zelf moet een strikt aseptische techniek te worden toegepast. Desinfecteer de speentoppen tweemaal met alcohol doordrenkte watten of doekjes. De volledige spenen ontsmetten heeft geen meerwaarde en verhoogt het risico op ontsmettingsalcohol in het melkstaal. Start met de spenen het verst van u verwijderd en desinfecteer dan de spenen het dichtst bij u om herbesmetting van eerder ontsmette speentoppen te vermijden. Een wachttijd van 60 seconden wordt geadviseerd om de alcohol zijn werking te laten doen. Vervolgens kan, best na een derde maal ontsmetten, een melkstaal uit één speen verzameld worden in een steriel recipiënt. Hou daarbij het recipiënt in een hoek van 45° ten opzichte van de speen, zodat de opening van het buisje ‘verkleint’ waardoor de kans op contaminatie verkleint. Voorkom contact tussen de speentop en het recipiënt, en bewaar de steriliteit van de binnenkant van de dop. Gebruik een afzonderlijk recipiënt voor de verzameling van een melkstaal per kwartier. Indien meerdere kwartieren bemonsterd moeten worden, is de volgorde omgekeerd aan de volgorde gehanteerd tijdens de desinfectie: eerst de spenen het dichtst bij u en daarna de spenen het verst van u verwijderd. Dit ook weer om herbesmetting van eerder ontsmette speentoppen te voorkomen.
Hoe bewaren?
Het melkstaal moet gekoeld bewaard (+/- 4°C) en zo snel mogelijk onderzocht worden (semi-kwantitatieve telling van bacteriën). Indien dit niet lukt binnen de 24u worden ze best ingevroren (+/- -20°C).
