Pyelonefritis (nierbekkenontsteking) is een opstijgende urineweginfectie die het nierbekken en ook het nierparenchym aantast. Acute pyelonefritis is een gelokaliseerde ontsteking van de nier en het nierbekken. Het nierparenchym bevat abcesjes. In een vroeg stadium zijn de glomeruli nog niet aangetast. Honden met acute bacteriële pyelonefritis zijn meestal veralgemeend ziek met koorts, anorexie, pijnlijke nierpalpatie en leukocytose (al dan niet met linksverschuiving). Chronische pyelonefritis gaat gepaard met een aanhoudend ontstekingsproces dat uiteindelijk kan leiden tot littekenvorming en onomkeerbaar functieverlies. Chronische pyelonefritis kan asymptomatisch verlopen of gepaard gaan met polyurie/ polydipsie (PU/PD). Vaak is er een voorgeschiedenis van hervallen van urineweginfecties. Het onderscheid tussen acute en chronische pyelonefritis is in de kliniek echter niet altijd duidelijk te maken.

Bij leptospirose kan de nier aangetast worden met acute nierinsufficiëntie door nefritis als gevolg. Leptospirose kan vermoed worden op basis van anamnese, lichamelijk onderzoek, bloed- en urineonderzoek. Een bevestiging van de diagnose kan gebeuren via serologisch onderzoek en/of via PCR op bloed of urine.

De definitieve diagnose van pyelonefritis wordt idealiter gesteld op basis van urine verkregen via pyelocentesis of via cultuur van een nierbiopt. Er wordt echter algemeen aangenomen dat er een goede correlatie is tussen cultuur van urine verkregen via pyelocentesis en cystocentesis. Een onderscheid tussen bacteriële cystitis en pyelonefritis dient gebaseerd te zijn op de anamnese, lichamelijk onderzoek, urineonderzoek en eventuele medische beeldvorming. Escherichia coli is de meest waarschijnlijke verwekker van pyelonefritis.

Antibiotica zijn noodzakelijk in de behandeling van bacteriële pyelonefritis. Zodra de verdenking van pyelonefritis aanwezig is op basis van anamnese, lichamelijk onderzoek en routine urineanalyse, wordt een antibioticumkuur opgestart, in afwachting van de eigenlijke cultuur en het resultaat van de gevoeligheidstest. Een Gram-kleuring en pH bepaling kunnen helpen bij de keuze van de empirische antibioticumtherapie (zie ook bij ‘Bacteriële cystitis’). Verschillende antibiotica (waaronder aminoglycosiden) zijn erg nefrotoxisch.

Het is belangrijk te realiseren dat bacteriën bij een pyelonefritis ook in het urotheel/nierparenchym kunnen zitten en niet alleen in de urine. Deze bacteriën zijn moeilijker te controleren met antibioticumtherapie aangezien de meeste antibiotica niet tot in het nierweefsel zelf doordringen. Antibiotica die goed tot in het nierparenchym doordringen, zijn trimethoprim en fluoroquinolones. Omwille van het humaan zeer kritische karakter, moet het gebruik van fluoroquinolones beperkt worden. Als alternatief en mits nauwkeurige opvolging van de algemene toestand en de nierfunctie kan amoxicilline (+ clavulaanzuur) echter ook als eerste keuze aangewend worden.

Voor de behandeling van een acute pyelonefritis wordt volgens de meest recente richtlijnen een behandeling opgestart voor 10 tot 14 dagen. Indien uit de antibioticagevoeligheidstest in vitro resistentie blijkt tegenover het gebruikte antibioticum, maar er is een gunstige klinische respons op de therapie, kan het gekozen antibioticum toch verder toegediend worden. Eventueel bijsturen van de behandeling kan door aanleggen van een extra cultuur 1 week na de opstart van de antibioticumtherapie. Voor de interpretatie van gevoeligheidsdata moeten breekpunten voor serum gebruikt worden en niet van urine.

Parenterale toediening biedt enkel voordelen zolang er geen eetlust en koorts is. Een snelle controle van de bacteriële infectie is noodzakelijk om blijvend functieverlies te voorkomen of beperken. Daarom is een therapie met een bactericied werkend antibioticum te verkiezen boven een antibioticum met bacteriostatische werking. Na de antibioticumkuur is een extra urinecultuur 1 à 2 weken na de stopzetting van therapie aanbevolen. Bij een subklinische bactiurie in de afwezigheid van klinische symptomen en zonder azotemie dringt een nieuwe antibioticabehandeling zich niet per se op. Bij het terugvinden van dezelfde kiem als bij de initiële diagnose moet gezocht worden naar onderliggende factoren voor een persisterende infectie (resistentie kiem, urolithiasis, anatomische defecten, …). Tijdens de behandeling van chronische pyelonefritis wordt geadviseerd om een nieuwe cultuur aan te leggen na een tweetal weken behandeling. Als de urine op dat moment niet steriel test, moet er van antibioticum veranderd worden. Als er tijdens de behandeling geen kiemen meer kunnen gekweekt worden, moet hetzelfde antibioticum nog gedurende 6 weken verdergezet worden. De verdere opvolging is identiek aan de adviezen voor acute pyelonefritis.

Een ondersteunende behandeling (infuus, anti-emetica, nutritionele ondersteuning, analgesie, ...) moet bijkomend nierfalen voorkomen.

Leptospirose wordt best onmiddellijk behandeld met doxycycline gedurende 2 weken. Indien doxycycline niet kan toegediend worden omwille van braken of andere redenen (bv. erge icterus, slechte algemene toestand), wordt initieel een behandeling ingesteld met penicilline G of amoxicilline. Deze antibiotica behandelen echter enkel de leptospiremie. Eens orale therapie met doxycycline kan ingesteld worden, dient dit antibioticum gedurende 2 weken toegediend worden om ook de leptospirurie en ‘carrierstatus’ te corrigeren. Cefalexine is weinig actief tegenover leptospiren. De werkzaamheid van quinolones tegen leptospiren is controversieel.